77 lat temu setki ludzi popełniły tam samobójstwo. "Duchy z miasteczka Demmin" mierzą się z traumą, która dzieje się tu i teraz

W 1945 roku w Demminie, małej miejscowości ulokowanej nad trzema rzekami i mieszczącej się na północ od Berlina, doszło do masowych samobójstw. Życia odebrało sobie kilkaset osób, a może ponad tysiąc - do dziś nikt tego nie wie. Ludzie, przerażeni Armią Czerwoną, o której niemiecka propaganda wypowiadała się jak najgorzej, kreśląc katastroficzne scenariusze, woleli umrzeć, zanim zostaną straceni. Na swoje życie targnęły się głównie kobiety, zabijając przy tym swoje dzieci.

Jesteśmy kilkadziesiąt lat po II wojnie światowej, wciąż w Demminie. W miasteczku, w którym głównymi miejscami są Kaufland i cmentarz, wiele się nie dzieje. Nastoletnia Larry żyje tu z matką. Ta rozeszła się w ojcem, który jeździ tirem po całej Europie. Dziewczyna, charakterna i niesforna, ale przy tym i diablo inteligentna oraz dowcipna, marzy o zostaniu reporterką wojenną. Już teraz testuje granice swojej wytrzymałości - całymi dniami zwisa z drzewa głową w dół, bo wie, że na wojnie nie ma ulg i trzeba być zahartowanym.

W Demminie mieszka też, na wprost Larry'ego i jej matki, pani Dohlberg, staruszka, która lada moment wyprowadzi się ze swojego domu rodzinnego. Kobieta ma przenieść się do domu opieki - coraz mniej radzi sobie w codziennym życiu. Pogarsza się nie tylko jej zdrowie fizyczne, ale i psychiczne - Dolhberg nawiedzają duchy przeszłości, z czasów wojny. Podobnie zresztą jak nastoletnią Larry, choć każda z nich inaczej wspomina śmierci setek matek i dzieci w Demminie w roku 1945.

Miasto jest tu swoistym bohaterem opowieści, który naznaczył piętnem przynajmniej dwie dusze, ale chwilę później przekonamy się, że jest ich więcej. Kessler kreśli losy bohaterek dwutorowo - z jednej strony mamy narrację pierwszoosobową, kiedy o swoim życiu, pełnym małych i większych dramatów, ale i uciech, mówi Larry. Z drugiej strony mamy wszystkowiedzącego narratora, przyglądającego się pani Dolhberg, jej myślom i zachowaniom, jej rzeczywistości. Ta przez lata skurczyła się do domu wypełnionego przedmiotami, pamiętającymi jeszcze czasy tragicznej w skutkach wojny. Mówiąc o narracji, warto wspomnieć o świetnym tłumaczeniu Małgorzaty Gralińskiej, która wspaniale oddaje atmosferę książki wydanej przez ArtRage, pełną niepokoju, tajemnicy, ale i pewnej prostoty, bezpretesjonalności i, co zwłaszcza skradło moje serce, język, jakim posługuje się kilkunastoletnia dziewczynka.

Larry i pani Dolhberg, nigdy się nie spotykają. To znamienne, bo kiedy wraz z Kessler zastanawiamy się nad tym, jak obie mogłyby poradzić sobie z własnymi lękami i prześladującymi je myślami o zbiorowym samobójstwie sprzed ponad pół wieku, wydaje się, że te dwie bohaterki powinny porozmawiać. Ale dzielenie się swoimi lękami i otworzenie się na innych nie tylko nie jest bliskie tym postaciom z racji ich wieku (każda z nich ma poczucie bycia niewysłuchaną, choć z różnych powodów), ale także przełamałoby tabu śmierci, na które uczyliśmy się przez lata spuszczać zasłonę milczenia.

Obserwujemy je więc, właściwie niezależnie od siebie, mimo że żyją vis-a-vis. Larry, choć wydaje się już diablo ogarnięta jak na swój młody wiek, mierzy się z dojrzewaniem i dorosłością. Jest mieszanką wybuchową - pewna siebie, ale i zlękniona chce wyrwać się z Demmina i spełnić swe marzenie. Tu wkurza ją mama, która zamyka się w sobie i nie ma dla niej czasu, dorastająca przyjaciółka, z którą nie jest już jak dawniej i ten chłopak z Kauflanda, co podobno ma niezłe muskuły. Dziewczynka przeżywa pierwsze zawody, zauroczenie, ale i styka się ze śmiercią, a my jesteśmy świadkami tego, jak konfrontuje się z życiem, z dnia na dzień coraz trudniejszym, bo doroślejszym. A ta dorosłość, jak wiemy, bywa nierzadko przereklamowana.

Pani Dolhberg w "Duchach z miasteczka Demmin" kontrastuje z Larry. Jest jej tu jakby mniej, jej postać stanowi kontrapunkt dla historii nastolatki obarczonej społeczną traumą, która zdaje się nie mieć kresu. Starsza kobieta żyje w swoim mikroświatku i we wspomnieniach, tragicznych i smutnych, które naznaczyły jej całe późniejsze życie. To bowiem mogłoby się skończyć wcześniej. Czy byłoby lepiej, gdyby nie wiedziała, jak się potoczy?

"Duchy z miasteczka Demmin" Vereny Kessler to opowieść pełna ciepła i bólu. Radości i smutku. Melancholijna, jeśli zgodzimy się, że melancholia to pewien stan cierpienia, ale i tęsknoty za tym, co było, ale i mogłoby być. Zanurzenie się w Demminie, nieco sennym, ale i zwykłym miasteczku, jakich tysiące, choć i na swój sposób wyjątkowym z racji przeszłości, dostarcza wielu sprzecznych emocji. Są tu i niepokój, i podekscytowanie, i lęk oraz radość, zwłaszcza, kiedy do głosu dochodzi żartobliwa, buńczuczna Larry. Kessler flirtuje z gatunkiem young adult, historią, wojeryzmem i robi to na najwyższych obrotach, czyli z pełnym zaangażowaniem i po prostu dobrze. Bo to jest dobra, bardzo dobra książka, którą trzeba przeczytać.

Książka "Duchy z miasteczka Demmin" autorstwa Vereny Kessler już w ArtRage.

* Zdjęcie główne: ArtRage