To nie „Przyjaciele” fatalnie się zestarzeli, to świat poszedł do przodu

Popkultura nie jest odporna na dotyk czasu i jego niekiedy zbawienny a niekiedy tragiczny wpływ. Dyskusja o sensie powracania do niektórych historii oraz zmianach w tym, jak oceniamy niektóre tytuły, nie jest niczym nowym czy z gruntu złym. Wystarczy jednak zerknąć na burzliwą dyskusję pod tekstem o przeprosinach Kauffman za brak różnorodności w obsadzie, żeby przekonać się, że nie wszyscy podzielają ten pogląd.

Fani „Przyjaciół” często reagują wściekłością na krytykę sitcomu ze strony części pokolenia Y. Osobiście nawet rozumiem ten gniew, bo przecież każdy z nas chce z pasją bronić ukochanego dzieła, gdy jest (w naszej opinii) niesłusznie atakowane. Co oczywiście nie znaczy, że wszystkie obiekcje pokolenia Y mają sens.

Zwykło się mówić, że „Gra o tron” jest pierwszym serialem nowej ery, która otworzyła pole do rozwoju produkcji premium i istnienia serwisów VOD. W takim układzie „Przyjaciele” są z kolei ostatnim serialem poprzedniej epoki, w której liczyły się wyniki oglądalności mierzone przez Nielsena, a władza w branży należała do największych amerykańskich stacji telewizyjnych. Produkcja Kauffman i Crane'a doczekała się później wielu naśladowców, a ci dali klasycznej telewizji jeszcze kilka lat dobrobytu. Ale wielkie zmiany majaczyły już na horyzoncie.

Dzisiaj sitcomy ustąpiły pola serialom premium, kryminałom i tytułom z gatunku teen drama. Powstają dosyć rzadko i nie mogą liczyć na popularność podrównującą największym tytułom. Nikt już nawet nie bierze pod uwagę zrobienia klasycznej produkcji takiej jak „Przyjaciele”, której każdy sezon za wyjątkiem ostatniego liczył po 24-25 odcinków. Teraz seriale mają mniej epizodów o niestandardowej długości i rzadko kiedy mogą liczyć na więcej niż 3-4 części. Rynek pędzi znacznie szybciej, jest bardziej elastyczny i konkurencyjny. Dlatego „Przyjaciele” w zestawieniu z nowościami ostatnich lat faktycznie wydają się mieć dosyć przestarzałą formułę i styl. Ale dostrzegam w krytyce zrzucanej na tę produkcję jeden szkopuł... to normalna kolej rzeczy.

Czy „Przyjaciele” są realnym odzwierciedleniem amerykańskiego społeczeństwa? Jasne, że nie. Ani w czasach swojego powstania, ani tym bardziej dzisiaj. To opowieść o grupie 20-kilkulatków bumelujących całymi dniami w kawiarni, nigdy niemających problemów z zapłaceniem rachunków i sumie to prowadzących bezproblemowe życia. Ale przepraszam bardzo, skąd w ogóle pomysł, że ten serial miał być autentyczny?

Mówimy o sitcomie powstającym niemal w 100 proc. w studiu, którego stałym elementem jest śmiech widowni. Gdzie tu realizm? „Przyjaciele” nigdy nie mieli być szczególnie prawdziwi, mieli za to wywoływać emocje. Przede wszystkim śmiech i wzruszenie. Kto z widzów miał takie problemy jak Joey, Rachel, Ross, Phoebe, Chandler i Monica? Kto przypadkiem wylicytował jacht? Albo wypowiedział niewłaściwe imię przy ołtarzu? Komu przypadło się opiekować kapucynką czubatą i czy ktokolwiek musiał udawać przed synem, że jest świątecznym pancernikiem?

„Przyjaciele” podejmowali też bardziej uniwersalne tematy od przyjaźni, przez miłość, braterstwo i siostrzeństwo, dorastanie, pogoń za marzeniami czy upływ czasu. Ale nie oszukujmy się, że to kiedykolwiek miała być poważna opowieść o prawdziwym życiu. I dlatego analizowanie przyjaciół z socjologicznej perspektywy nazwałbym sztuką dla sztuki. Możemy się zastanawiać, jak bardzo inne było prawdziwe życie nowojorczyków w latach 1994-2004, ale nie powie nam to wiele o „Przyjaciołach”.

Niech nikomu się nie wydaje, że całkowicie biała obsada była jakimkolwiek przypadkiem czy nawet wynikiem castingu, w której akurat ci aktorzy zaprezentowali się lepiej od innych. Nie mam zamiaru zaprzeczać fenomenalnej chemii między szóstką głównych bohaterów odcinka specjalnego „Przyjaciele: Spotkanie po latach”. To właśnie ona sprawiła, że sitcom Marty Kauffman i Davida Crane'a stał się globalnym hitem. Ale decyzja NBC, by opowiadać o białych bohaterach, musiała być w pełni świadomą decyzją wynikającą ze względów finansowych.

Nie opłacało się tworzyć zróżnicowanej obsady, bo nadmiar np. afroamerykańskich aktorów jednoznacznie sugerował serial dla czarnoskórej widowni. Tak to wówczas działało, a zaczęło się to zmieniać dopiero kilka lat temu. Czy „Przyjaciele” mogli mieć większą liczbą postaci należących do mniejszości? Tak,. Zdawali sobie z tego sprawę też niektórzy aktorzy. David Schwimmer po latach w rozmowie z The Guardian przyznał, że długo apelował o to, by Ross na dłużej związał się z czarnoskórą kobietą. Zawsze można było zrobić pewne rzeczy lepiej, ale tworzenie wizji jakoby „Przyjaciele” mogliby mieć różnorodną etnicznie obsadę jest całkowicie ahistoryczne. Wtedy najzwyczajniej w świecie by nie powstali.

W żądaniach milenialsów jest też swego rodzaju naiwność wynikająca z przekonania, że świat zawsze wyglądał tak jak teraz. To naprawdę nie było częste w latach 90. w USA, żeby osoby z różnych środowisk i grup etnicznych nawiązywały bardzo bliskie relacje. A nieheteronormantywna orientacja seksualna bardzo rzadko była wiedzą powszechną, co najwyżej tajemnicą poliszynela. Zresztą nawet dzisiaj piękne równościowe obrazki z seriali Netfliksa wynikają bardziej z chęci promowania pewnych postaw niż odzwierciedlenia rzeczywistości większości Amerykanów.

W Stanach Zjednoczonych walka o prawa homoseksualistów miała swoją długą historię, ale dla wielu Polaków oglądanie byłej żony Rossa biorącej ślub ze swoją partnerką naprawdę było przeżyciem otwierającym oczy na doświadczenie i emocje osób innej orientacji seksualnej. To nie był temat, o którym często dyskutowano w polskich domach. Bądźmy poważni. Niektórzy współcześni widzowie wskazują na to, że w „Przyjaciołach” żartowano czasem z osób LGBT+ czy stosowano stereotypowe odniesienia do męskości i kobiecości. A tak przecież nie wolno.

Tylko że nadrzędnym celem sitcomu jest opowiedzenie dobrego dowcipu, który nie ma celu zrobienia komuś krzywdy. Fakt, że serial żartuje z postaci, która jest np. lesbijką, nie jest niczym złym. Ważne, by było to robione z klasą. Z kolei argument jakoby pokazywanie seksizmu było równoznaczne z promowaniem seksizmu jest absurdalny. Ross i Chandler reagują negatywnie na „niemęskość” czy porównania do osób homoseksualnych, ale jest w tym cel fabularny. Obaj muszą poradzić sobie własnymi traumami i uprzedzeniami. Widać wyraźnie, że Geller bywa małostkowy i seksistowski, lecz w żadnym momencie serial go za to nie wynagradza.

Żarty z przeszłej wagi Moniki w większości są bardzo słabe, dlatego, że ich twórcy idą na łatwiznę i opierają się na zasadzie „Monika jest zabawna, ponieważ jest gruba”, a w tym naprawdę trudno znaleźć jakąkolwiek komedię. Na przestrzeni dziesięciu sezonów znalazły się jednak jeden-dwa lepsze żarty na ten temat, które są pomysłowością śmieszą do dzisiaj.

Nie widzę zresztą przypadku w tym, że wiele tych samych momentów z sitcomu pojawia się w rankingach na najbardziej feministyczne i równościowe sceny, ale też na najbardziej seksistowskie chwile, które się źle zestarzały. Bo to zależy od interpretacji, czy samo pokazywanie już jest problemem, czy może tylko pokazywanie w pozytywnym świetle.

Można się oczywiście kłócić, czy stosunek Joeya do kobiet jest problematyczny (moim zdaniem w wielu odcinkach jest, a postać Tribbaniego uwielbiam) lub z jak wielkim problemem z dzisiejszej perspektywy jest deadnaming biologicznego ojca Chandlera. Ale wszystko to powinny być debaty świadome swej ahistoryczności. Bo „Przyjaciele” wcale się źle nie zestarzeli, co nie znaczy, że świat pozostał w tym samym miejscu.