Literatura young adult bije rekordy popularności. Co tak naprawdę czytają wasze dzieci?

Wśród książkowych bestsellerów Empiku 2024 r. na podium znalazły się doskonałe "Chłopki" Joanny Kuciel-Frydryszak i wyczekiwane przez fanów Wiedźmina "Rozdroże kruków" Andrzeja Sapkowskiego. Oprócz tych dwóch pozycji na palcach jednej ręki można było policzyć książki, które nie należały do gatunku young adult - obok wywiadu z Jolantą Kwaśniewską i "Glukozowej rewolucji" wśród TOP 30 bestsellerów znalazło się aż 21 tytułów dla młodzieży. Wśród nich odnoszący sukcesy "Venom", nieśmiertelna "Rodzina Monet", zwieńczenie hitowej serii "Start a Fire", a także wszystkie części cyklu "Students" Aleksandry Negrońskiej.

Pierwszą książką z gatunku young adult, z którą przeczytałam, była właśnie "Rodzina Monet" autorstwa Weroniki Anny Marczak i to właśnie ona zapoczątkowała boom wśród młodzieży na tego typu literaturę. "Rodzina Monet", podobnie jak większość podobnych powieści, wywodzi się z Wattpada - serwisu, w którym zdobywają czytelników i czytelniczki, którzy z wypiekami na twarzy oczekują kolejnych rozdziałów.

Wattpad to darmowa platforma funkcjonująca od 2006 r., na której użytkownicy mogą publikować rozmaite opowiadania, książki czy fanfiki. Czytelnicy mogą wyszukiwać na niej książki po gatunkach (akcja, fantasy, romans, dla nastolatków), ale również konkretnych tagach czy nawet imionach sławnych osób. Krótko mówiąc, to kopalnia opowiadań, wśród których dosłownie każdy może znaleźć coś dla siebie. Co ciekawe, Aspirujący autorzy zwykle publikują powieści rozdział po rozdziale, podobnie jak odcinki serialu.

To właśnie Wattpad jest autorek trampoliną do świata papierowych książek i popularności. Ma odzwierciedlenie w gigantycznych kolejkach w trakcie targów książki, w których ustawiają się młode czytelniczki.

"Młode", bo tak naprawdę nie można z pewnością stwierdzić, że osiągnęły wiek pełnoletności, który de facto jest wymagany, aby przeczytać daną książkę - zdecydowana większość powieści young adult posiada bowiem ograniczenie wiekowe i zalecane są dla osób powyżej 16 lub 18 roku życia. Podejrzewam, że pracownicy Empiku raczej nie taksują kupujących, by ocenić ich wiek (okazuje się też, że wcale nie muszę tego weryfikować, ale o tym zaraz). Warto zresztą w tym miejscu wspomnieć, dlaczego właściwie tego typu pozycje potrzebują znaczka z napisem 16 lub nawet 18+.

Autorki young adultowych powieści korzystają najczęściej z konkretnych tropów. Mamy zatem najpopularniejszy motyw enemies to lovers, który polega na ewolucji bohaterów z wrogów do kochanków, który często wyrasta na motywie miłości zakazanej. Niektóre historie rozgrywają się w szkole, niektóre w domu, a niektóre osadzone są w świecie mafii i nielegalnych wyścigów samochodowych czy walk.

Na pierwszy rzut oka tego rodzaju tytuły wcale nie wydają się być siedliskiem rozpusty czy przemocy. Wystarczy spojrzeć na niewinne okładki lub też blurby z tyłu książki, które mogą skutecznie uśpić czujność rodziców. Czar pryska, kiedy wchodzi się na TikToka, gdzie użytkowniczki publikują czytane przez sztuczną inteligencję pikantne cytaty, w których romantyzowana jest przemoc w związku, toksyczne relacje oraz mocne sceny seksualne.

Oprócz tego, że na polskim podwórku jest tego sporo, to popularne są również zagraniczne powieści z tego gatunku, które mogą budzić wątpliwości. Przykładem jest "Haunting Adeline" autorstwa H.D. Carlton, która dotyka takich tematów jak manipulacja emocjonalna, trauma czy przemoc seksualna, pokazując relacje głównych bohaterów sposób, który wydaje się być nieodpowiedni dla nastoletnich czytelniczek. Inną książką nieodpowiednią dla młodych osób jest również "Credence" napisana przez Penelope Douglas, która zawiera nie tylko opisy pogłębionych relacji między przybranymi członkami rodziny, ale również wątki dotyczące przemocy seksualnej czy samookaleczeń.

To jednak tylko kilka przykładów, ale prawda jest taka, że wystarczy chwycić po pierwszą lepszą książkę, aby natknąć się na co najmniej jeden z tych motywów. I mimo że często można zobaczyć na okładce ograniczenie wiekowe (16+ lub 18+), to jednak pozycje o wyżej wymienionych treściach promowane są jako książki dla młodych dorosłych.

No właśnie, ale czy umieszczenie kategorii wiekowej pozwala wydawnictwom w takim razie umywać ręce? Okazuje się, że tak. Co więcej, to wcale nie jest obowiązek, by takie ograniczenie widniało na okładce.

Prawniczka dodaje, że nie ma jasnej kategoryzacji wiekowej książek, co oznacza, że nie można zweryfikować wieku nabywcy. "Ewentualne oznaczenie kategorii wiekowej na książkach jest nieobowiązkowe i jego umieszczenie ma jedynie charakter informacyjny" - podkreśla. Oznacza to, że właściwie tylko od dobrej woli wydawcy zależy, czy oznaczenie wiekowe 16+ czy 18+ pojawi się na okładce danego tytułu. A jeśli coś nie jest narzucone, to oczywiście, że produkcie nie może pojawić się coś, co mogłoby mieć negatywny wpływ na sprzedaż.

Oczywiście nie można wszystkich tego typu powieści wrzucać do jednego worka. Zapytaliśmy o opinię na temat literatury young adult psycholożkę Sylwię Sitkowską, która podkreśliła że nie wszystkie pozycje dla młodych dorosłych są szkodliwe i zauważyła, że mają one również pozytywne aspekty:

Warto też spróbować zrozumieć, co przyciąga młodych ludzi do tego rodzaju książek. Jak wspomniała Sylwia Sitkowska, nie dość, że nie wszystkie pozycje z literatury young adult są szkodliwe, to w dodatku wiele czytelniczek może w nich zobaczyć odzwierciedlenie siebie:

Mimo że wydawnictwa nie mają obowiązku umieszczać z tyłu książki znaku z ograniczeniem wiekowym, to z pewnością pomoże to rodzicom w zweryfikowaniu, w jakich historiach zaczytują się dzieciaki. Bo różowy kwiatek czy słodka dziewczynka na okładce wbrew pozorom wcale nie oznaczają, że powieść nadaje się dla osób poniżej 16. roku życia.

Trzeba przy tym podkreślić, że często takie okładki mogą być bardzo mylące i przeczyć temu, co znajduje się w środku książki. Oto przykłady: "Known from snow" (toksyczne relacje) - pastelowa, fioletowo-różowa okładka z rysunkiem narciarskich gogli; "For Sure Not You" - róże z kolcami oplatające litery; "Rodzina Monet" - dziewczyna z warkoczem w różowej sukience z różowymi diamencikami na okładce. Ogólnie rzecz biorąc, nie są to okładki, które alarmują, że nie jest to książka odpowiednia dla osób bardzo młodych.

Oczywiście nie powinno się na starcie skreślać danej książki - moda na czytanie, która zapanowała wśród młodzieży, jest fantastyczna, ale warto zaproponować również swojemu dziecku coś bardziej ambitnego, i oczywiście, nie musi to być od razu Olga Tokarczuk czy Jon Fosse. Jak rozmawiać na ten temat z najmłodszymi?

Świat książek dla młodzieży ma wiele wartościowych lektur i nie każda z nich jest miękką pornografią z gorszącą treścią i powtarzalnymi motywami. Warto jednak zwrócić uwagę, co znajduje się w biblioteczce waszych dzieci i być może to dobra okazja, by z nimi porozmawiać na temat ich czytelniczych wyborów.

O young adult czytaj w Spider's Web: