Bycie błaznem to trudna sztuka. Który Joker z filmów i seriali był najlepszy?

Nazwisko Todda Phillipsa, twórcy stojącego za kamerą „Jokera”, od początku napawało mnie pewnym niepokojem. Chociaż jestem fanem jego niepoprawnych komedii z serią „Kac Vegas” na czele, ale i starszych dokonań, jak „Old School”, tak doświadczenie w tego typu kinie wydaje się przy „Jokerze” zbędne.

Jeszcze za wcześnie, aby wydawać jakąkolwiek opinię, ale opublikowany zwiastun napawa optymizmem. Faktycznie Arthur Fleck, filmowy Joker, obserwuje pochłaniającą Gotham City zgniliznę i deprawację, podobnie jak grany przez Roberta De Niro Travis Bickle w „Taksówkarzu”. Jest też trochę, jak Rupert Pupkin (również rola De Niro i ponownie film Scorsesego), nie do końca zdrowy na umyśle komik, który popada w coraz większy obłęd. Obserwowaliśmy tam stopniowe zatracanie się w szaleństwie.

Joaquin Phoenix wybornym aktorem jest i nie ma wątpliwości, że jest w stanie udźwignąć tę rolę. Czy zdetronizuje Heatha Ledgera? Nie wiem. Tu zresztą nawet nie chodzi o aktorski pojedynek, bo nowy Joker będzie z pewnością inny niż ten z „Mrocznego Rycerza”. Tak zresztą zawsze było w historii tej postaci.

Nigdy wcześniej nie był głównym bohaterem danego dzieła. Będąc przy jego komiksowym rodowodzie, warto zaznaczyć, że film Phillipsa najprawdopodobniej zbliży się do genezy antybohatera znanej z powieści obrazkowej.

Tam, Jack Napier, czyli właśnie przyszły Joker, był przedstawiony jako bezrobotny clown, który bierze udział w napadzie, aby zdobyć pieniądze dla swojej ciężarnej żony. Przed skokiem dowiaduje się, że jego małżonka nie żyje, ale on już nie może się wycofać. Zbrodnię odkrywa Batman i w zamieszaniu wywołanym walką Jack wpada do kadzi z kwasem. Wychodzi z niej ze zdeformowaną twarzą, wykrzywioną w szyderczym uśmiechu. Jego psychika została zdruzgotana nadmiarem nieszczęść. Jack popada w obłęd i przyjmując pseudonim Joker zaczyna wprowadzać chaos w mieście. Podobną sytuację mamy w filmie Phillipsa, tyle, że wpadniecie do kadzi z kwasem zostało zamienione na egzystowanie w społeczeństwie.

Z drugiej jednak bardzo łatwo w niej popaść w przejaskrawienia, które uczynią ją komiczną. Bo czy nie inaczej było z pierwszy ekranowym Jokerem, w którego wcielił się Cesar Romero w serialu „Batman” i filmie „Batman zbawia świat” w drugiej połowie lat 60. XX wieku.

Oddawał on ducha złoczyńcy znanego z ówczesnych wydań komiksów DC. Był raczej figurą trickstera, złośliwym żartownisiem niż ucieleśnieniem psychicznej upadku i nieobliczalnego zła. Postać grana przez Romero nie miała w sobie niemal nic z tego przedstawienia Jokera, które znamy dziś i uważamy powszechnie za to właściwe. Na to musieliśmy poczekać do 1989 roku.

To właśnie wtedy na ekrany wszedł „Batman” Tima Burtona, a w ucharakteryzowanego na klauna złoczyńcę wcielił się Jack Nicholson. Styl reżysera oddający na ekranie mroczną baśń wpisywał się wprost idealnie w obraz opowieści o Mścicielu z Gotham. To że producenci ostatecznie doszli do wniosku, że filmy Burtona o Batmanie nie wpisują się w rodzaj kina przeznaczonego dla rodzin z dziećmi, a co za tym idzie, nie są tak dochodowe, jak mogłyby być, to już inna bajka. Niemniej twórca „Soku z żuka” bardzo dobrze rozumiał ideę stojącą za postacią Jokera, bo tym razem to inteligentny i bezlitosny mafioso. Co więcej Nicholson od zawsze posiadał demoniczną aparycję, stąd nic dziwnego, że producenci uznali go za idealnego kandydata do zagrania antagonisty Batmana. I tak burtonowski Joker przez blisko dwie dekady pozostawał tym jedynym właściwym przedstawieniem postaci. Nie ujmując niczego z roli Nicholsona, ten stan się jednak zmienił.

Aktor w swojej interpretacji skręcił mocniej w stronę nihilistyczną, przedstawiając Jokera jako człowieka-potwora pozbawionego wszelkiej empatii i rozmiłowanego w anarchii. Bazując na komiksach „Batman: Zabójczy żart” i „Azyl Arkham” Granta Morrisona i Dave’a McKeana, wynalazł dla niego zarówno charakterystyczny głos, jak i gestykulację. Już same fragmenty filmu, opublikowane na długo przed premierą, sprawiały, że widzowie z całego świata przebierali z niecierpliwości nogami. Bohater Ledgera był zły do szpiku kości, teatralny, a jednak prawdziwy. To, co udało mu się stworzyć, zgodnie nazywano ewenementem, rolą, która z miejsca zapisuje się w historii kina.

Joker, z którym mierzył się tym razem Batman, był przerażający i totalnie nieprzewidywalny. Oscar za najlepszą rolę drugoplanową był w pełni zasłużony. Wielka szkoda, że Ledger nie dożył tej chwili.

Doniesienia o ekscentrycznych zachowaniach Leto na planie filmu opanowały sieć przed premierą obrazu Davida Ayera rozgrywającego się w komiksowym uniwersum DC. Wysyłanie kolegom i koleżankom z obsady żywych szczurów, zużytych prezerwatyw czy martwych świń oraz wręczanie prowadzącym telewizyjne talk show węży w pudełkach, było częścią medialnej autokreacji aktora, w której nie sposób odróżnić wykalkulowanych zabiegów marketingowych od autentycznej ekspresji.

Mimo tych wysiłków Joker w interpretacji Leto nie zachwycił fanów ani krytyki, ani nawet samego zainteresowanego. Joker–Leto stał się przejaskrawionym przykładem zmanierowanego realizmu psychologicznego. Zamiast charakterologicznych niuansów proponuje nadekspresję oraz barokowość kostiumu i charakteryzacji.

Od paru dni wiemy też, że w finałowych odcinkach produkcji pojawi się postać nazwana J., która, pomijając brak zielonych włosów, mocno przypomina z wyglądu Jokera. Monaghana chwalił nawet sam Mark Hamill. On akurat jest świetnie zorientowany w temacie, bowiem sam ze znakomitym skutkiem podkładał głos Jokerowi m.in. w serialach i filmach animowanych DC Animated Universe. Wielu fanów uznaje go zresztą za najlepszą inkarnację postaci. I faktycznie jest to kawał dobrej roboty. Już sam śmiech Hamilla robi wielkie wrażenie. Bez wątpienia to jego praca wyróżnia się najmocniej na tle tego, co usłyszymy od innych aktorów w tych samych segmentach produkcji z Batmanem.

Znany z kart komiksów przestępca jest postacią o niezwykle złożonej i mrocznej osobowości, która uderza swoją nieprzewidywalnością. To trudna rzecz do uchwycenia, a każdy z aktorów podchodzi do tego inaczej. Niekiedy ich starania przybierają formę karykatury (Romero, Leto), innym razem udaje się uchwycić psychologiczną złożoność postaci (Ledger). I to właśnie jest najlepsze w Jokerze. Sam fakt, że błazen uosabia sprzeczne cechy - mądrość i głupotę, prawdę i oszustwo, stary i nowy porządek - podkreśla nieprzeniknioną istotę jego groteskowej postaci.