Choć była tą najmłodszą, okazała się najsilniejsza. "Motywy" opowiadają prawdziwą, wyjątkową historię

Kiedy znalazła się w Zeithain, była najstarsza. Urodziła się 1912 roku, więc w 1945 roku miała 33 lata. Nie była tak młoda, jak wszystkie sanitariuszki i inne uczestniczki powstania, dlatego miała poczucie, że musi te dziewczynki, bo zawsze mówiła o nich "moje dziewczynki", podtrzymać na duchu. Dbała o to, by były czyste i zadbane. Częścią tej opieki było też dzielenie się swoją wiedzą - to było dla niej bardzo ważne. Ona miała takie poczucie pedagogicznej misji, że musi opowiedzieć o tym, co umie.

Te "dziewczynki" przychodziły do nas w odwiedziny. I ona zawsze mówiła, że "przychodzą moje dziewczynki". Ja byłam wtedy mała, no i wiesz, jak mówisz "dziewczynki", to masz na myśli swoje koleżanki, które mają 7 lat, a nagle widzisz panie po sześćdziesiątce. I to właśnie były te "jej dziewczynki".

Ja zawsze mówiłam o niej Babini i myślę, że możemy używać tego sformułowania. To słowo wymyślił mój tata, który o swojej babci mówił "babisia", a o mamie - "mamisia". Potem jakoś tak wyszło, że mama mojej mamy to była moja babcia, a mama mojego taty to była Babini, i zawsze było to rozróżnienie. Nigdy nie była babcią Krysią, tylko zawsze była Babinią.

Pomysł na to, żeby cokolwiek zrobić z rzeczami, które zostały po mojej babci, pojawił się szybko, właściwie krótko po śmierci mojego taty w 2021 roku. On także był plastykiem, rzeźbił, rysował, robił biżuterię, zajmował się tkaniną artystyczną. Wiele lat wspólnie z matką pracowali i tworzyli. Dlatego kiedy ktoś chciał otrzymać jakieś informacje związane z tym tematem, zawsze odsyłałam wszystkich do niego. Kiedy umarł, poczułam, że ta odpowiedzialność trochę spadła na mnie.

Pojechałam zatem do małej miejscowości na Podlasiu, gdzie mieszkał mój tato, i zobaczyłam ten ogrom rzeczy, które zostały. Nawet nie wiedziałam, że one tam są, bo większość przemieszczała się razem z moim ojcem, który bardzo często się przeprowadzał. Prawdopodobnie one tak jak zostały spakowane przez moją babcię przed jej śmiercią, tak zostały. Okazało się, że wśród nich są rysunki, szkice, trzy tkaniny, trochę zdjęć i dokumentów. Zaczęłam to wszystko katalogować, chować, sprawdzać, żeby cokolwiek z tym zrobić.

Z Mariką poznałyśmy się na wernisażu i tam zaczęłyśmy rozmawiać o Eleonorze. Okazało się, że Marika chciała zrobić taki cykl wystaw o artystkach-tkaczkach właśnie z kręgu Eleonory Plutyńskiej, która była ważną postacią dla tkaniny polskiej. Powiedziała też, że marzy jej się duża wystawa Eleonory Plutyńskiej w pałacu Czapskich, ale na razie możemy zorganizować ją w Artonie.

Dużo z Mariką rozmawiałyśmy i doszłyśmy do wniosku, że wokół twórczości Eleonory dużo się ostatnio dzieje i może będzie to także okazja, żeby przypomnieć jej bratanicę i uczennicę - Krystynę. Wystawa Eleonory została otwarta w lipcu, a na wrzesień zaplanowałyśmy wydarzenie poświęcone Krystynie, która sama wiele czasu poświęciła na działalność pedagogiczną w Zakopiańskich Warsztatach Wzorcowych, w Cepelii i w warszawskim Instytucie Wzornictwa Przemysłowego.

Mimo że wiedziałam już sporo, bo od dawna się interesowałam się genealogią mojej rodziny, to odkąd odszedł mój tata, to ta chęć poznania historii i połączenia różnych osób była coraz większa. Dzięki temu udało mi się odnowić kontakt z wieloma członkami mojej rodziny, z którymi w przeszłości urwały się relacje.

Cieszę się też, że Marika się w tym pojawiła, bo oprócz tego, że jest wspaniałą osobą, to wysłuchała mojej historii i powiedziała: "Tak, to jest ciekawe i zrobimy to razem". To jest trochę tak, że przeglądasz różne rzeczy i to jest wzruszające, bo to jest twoja rodzina. A taka osoba z zewnątrz ma mniej emocjonalny ogląd - potrafi pomóc ci wybrać rzeczy i nakierować, w którą stronę pójść. Bo jednak przed taką wystawą trzeba wykonać jakąś pracę, i to akurat robiła Marika - to ona wybierała rysunki i grafiki, które stworzyłyby jakiś spójny przekaz, całość i zmieściłyby się na małej przestrzeni galeryjnej Fundacji Arton.

Ja natomiast oprowadzałam po tej wystawie. Przygotowując się do tego, zorientowałam się, że o Babini wiedziałam sporo, ale te wszystkie informacje były troszeczkę takie porozstrzelane - tu coś usłyszałam, tu mi się wydawało, tu ktoś coś powiedział. Więc ta praca polegała bardziej na usystematyzowaniu wszystkich informacji i ułożeniu ich w sensowny ciąg chronologiczny. W związku z tym kontaktowałam się z różnymi osobami, które ją znały.

To jest też trochę tak, że jak byłam mała, to ją znałam jako pewną osobę czy też miałam jakieś wyobrażenie jej jako osoby. Natomiast teraz, jak jestem już dorosła i troszkę inaczej na to spoglądam, to widzę ją jako zupełnie innego człowieka. A znając też historię rodziny, potrafię zrozumieć jej wybory, to, jakim ona była człowiekiem i co sobą reprezentowała.

Ona była bardzo skromną osobą. Nie nazywała siebie artystką - ona bardziej czuła się pedagożką, która powinna przekazać swoją wiedzę. Miała ogromną wiedzę techniczną, bardzo dobrze potrafiła pokazać, jak się tka. I wiesz co? Trudno mi powiedzieć, kiedy ja się zorientowałam, że to jest ważne. To był taki dom, gdzie trudno było nie być przesiąkniętym tą atmosferą - jeśli wszyscy dookoła ciebie są artystami, to po prostu żyjesz w tej atmosferze. Ale może opowiem, jak to wyglądało, żeby ci to wszystko przybliżyć.

Różnica między babcią a Babinią jest taka, że babcia Iza była tzw. babcią prawdziwą, tradycyjną, która gotowała, dbała i karmiła - była ciepłą, wspaniałą osobą. Natomiast Babini to była Babini. Myśmy nie piekły razem ciast, nie lepiłyśmy pierogów - to był dom, w którym się rozmawiało i rysowało. Ona w ogóle troszeczkę rywalizowała z moją babcią i zazdrościła jej, że ona cały czas robi te pierogi i nas karmi. I kiedy postanowiła również je zrobić, to była katastrofa - one były źle sklejone i wyszły same powłoki pływające po wodzie, i to też dobrze pamiętam. Nie była królową gotowania i przetworów, choć oczywiście gotować umiała. To jednak nigdy nie był dla niej najważniejszy temat. Łagodnie wytykała mi i tacie, że za bardzo celebrujemy kulinaria. Jej pomysł na wspólne spędzanie czasu był zupełnie inny: siadaliśmy wszyscy przy stole, wybieraliśmy jakiś obraz z albumu i naszym zadaniem było jego skopiowanie. Przy okazji lub po prostu w trakcie posiłku i obowiązkowej po nim herbacie, rozmawiało się o teatrze, sztuce, literaturze, polityce.

Żeby nie wyszło, że my jesteśmy jakoś przeintelektualizowani - oczywiście, żyliśmy normalnym życiem, gotowaliśmy, plewiliśmy, sadziliśmy grządki i tak dalej. Natomiast ta atmosfera intelektualno-artystyczna była cały czas, więc trudno było od tego uciec. Wszędzie były katalogi sztuki, obrazy, reprodukcje i masa pocztówek - bo do Babini nie można było wysłać takiej zwykłej pocztówki z widoczkiem, tylko wysyłało się pocztówkę z fragmentem jakiegoś dzieła sztuki albo czymś wyjątkowo estetycznym. To poczucie estetyzmu było wszechobecne - wszystko musiało być ładne. Nawet zakupy w koszyczku musiały być ułożone w sposób porządny i harmonijny.

Babini miała troje rodzeństwa. Jej dziadek, Stanisław Antoni Szczepanowski (mówiąc o nim, zawsze dodajemy trochę prześmiewczo przymiotnik "wielki") był znanym w XIX w. ekonomistą, inżynierem i przedsiębiorcą naftowym. Miał on sześcioro dzieci. Jego najstarszy syn, Stanisław Wiktor, był moim pradziadkiem, a jego córkami były Eleonora Plutyńska i Wanda Szczepanowska. Najstarszy brat Babini, syn Stanisława Wiktora, miał na imię Janek. Był pierworodnym synem, architektem z wykształcenia i nadzieją rodziny, a jego pasją było lotnictwo. Zginął podczas oblatywania samolotu, mając niecałe 30 lat. To była ogromna tragedia w Bezmiechowej - sporo pisano o tym w gazetach lwowskich. Potem był Jerzy, który był ułanem kraśnickim i zginął w Niemczech pod koniec wojny 26 kwietnia 1945 roku. A potem była jeszcze Hanka, która wyszła za mąż za bankowca, razem z nim wyjechała do Londynu i do Polski już nigdy nie wróciła. Stanisław Antoni, ojciec Babini, drugą wojnę światową spędził w Londynie i tam również zmarł na początku lat 60. XX w.

I we Lwowie w 1941 roku została najmłodsza Krysia i jej mama, a także dom ze wszystkimi rzeczami, dziełami sztuki, tkaninami, książkami, zdjęciami. Dlatego kiedy na horyzoncie pojawiła się Armia Czerwona, trzeba było ten dom ewakuować. I ja nie wiem, jak one we dwie to zrobiły, bo o tym też nigdy nikt nie rozmawiał, ale one ten dom ewakuowały. To jest dla mnie zagadka, jak ona to zrobiła. To była taka najmłodsza córka, trochę mniej udana od pozostałego rodzeństwa. Jak się urodziła, to zapytano Hankę: "Jak byś chciała, żeby twoja siostra się nazywała - Marysia, czy Krysia?", i Hanka powiedziała: "Cykrysia". I tak do niej to przylgnęło.

A ponieważ był ten wspaniały Janek i Jerzyk, ta piękna Hanka, no to z tą malutką Krysią nikt za bardzo nie wiązał nadziei. A okazało się, że to dzięki niej to wszystko przetrwało. I ja sobie to uświadomiłam, dopiero, jak przygotowywałam się do tej wystawy - że to ona jest tym ogniwem łączącym przeszłość z przyszłością i teraźniejszością. I że ta Krysia, która była tą troszkę mniej kochaną Cykrysią, stała się tą najsilniejszą. To ona była nauczycielką, i to o niej się mówi, i to ona ma tę wystawę, to jest jej wystawa, i tylko i wyłącznie jej zasługa. A przecież nic, naprawdę nic nie zapowiadało, że tak będzie.