To popularna forma przemocy psychicznej nie tylko w związkach. Czym jest gaslighting?

Pandora Gate, czyli afera z udziałem polskich youtuberów, zbiera swoje żniwa, ale też otwiera i szerzej przybliża ważne pojęcia, które pojawiają się w kontekście ostatnich wydarzeń. Mowa o groomingu oraz gaslightingu.

Gaslighting to forma psychologicznej manipulacji, w której osoba lub grupa osób umyślnie tworzy w osądzie ofiary wątpliwości wobec własnej pamięci czy percepcji, często wywołując u niej dysonans poznawczy i inne stany, takie jak niskie poczucie własnej wartości. Za pomocą zaprzeczania, kłamania, wprowadzania w błąd, sprzeczności i dezinformacji gaslighter próbuje zdestabilizować psychicznie ofiarę i podważyć jej przekonania. Mówi się o szerokim wachlarzu zachowań: od zaprzeczenia przez sprawcę, że doszło do poprzednich nadużyć, po inscenizację dziwnych wydarzeń przez sprawcę z zamiarem dezorientacji ofiary. Gaslighting obecny jest w różnych relacjach, choć najczęściej dotyczy związków miłosnych, zarówno tych nieformalnych, jak i formalnych. Jako ze jest to jedna z metod manipulacji, gaslighting zwykle stosowany jest przez osoby, które same cierpią na zaburzenia osobowości (m.in. narcystyczne zaburzenia osobowości).

Ten termin powstał po premierze amerykańskiego dramatu psychologicznego z 1944 roku "Gaslight" (w Polsce znanego jako "Gasnący płomień"), w którym główny bohater próbuje osiągnąć nad niedawno poślubioną żonę kontrolę przez wmawianie jej czynów, a także stanów, które są sprzeczne z rzeczywistością. Aby zatrzeć ślady swoich występków, a później obwinić o nie żonę, bohater filmu podaje w wątpliwość pamięć, percepcję oraz stan psychiczny żony, co doprowadza ją na krawędź szaleństwa.

W świecie filmu ważną produkcją mówiącą o tym terminie jest również krótkometrażowy dokument Netfliksa, "Efekt Marthy Mitchell", opowiadający o Marthcie Mitchell, amerykańskiej osobowości i ważnej postaci związanej z Aferą Watergate. Film skupia się nie tylko na postaci samej Marthy, ale również i na tym, w jaki sposób ówczesna władza próbowała ją zdyskredytować.

Gasligting to popularna forma manipulacji, występująca zarówno w związkach, ale też zwykłych relacjach międzyludzkich czy w rodzinie. Jeśli ktoś widzi, że partner czy członek rodziny próbuje wpłynąć na sposób postrzegania rzeczywistości, warto najpierw zachować spokój. Gaslighter może chcieć wyprowadzić z równowagi, więc nie można dać mu się sprowokować. Jeżeli wydaje ci się, że bliska osoba mogła stosować krzywdzące zachowania nieświadomie, lub w małym stopniu, warto spróbować zapytać, dlaczego to robi i czy zdawała sobie z tego sprawę.

W przypadku kontaktu z gaslighterem warto też zbierać dowody - zapisując konwersacje na komunikatorze bądź sprawdzając maile. Można też prowadzić rozmowy ze sprawcą w obecności świadków. Warto też potwierdzać z nimi wersję wydarzeń, upewniając się, że niektóre zachowania sprawcy odebrali w podobny sposób. Czasem jednak gaslighting wymyka się spod kontroli i nie wiadomo, jak się przed nim bronić. Wtedy koniecznie jest udanie się do terapeuty. Warto spróbować też ograniczyć kontakt z osobą manipulującą, przynajmniej do momentu rozpoczęcia terapii.