"Historia Śródziemia" trafi w całości do Polski. Wyjaśniamy, co zawierają wszystkie tomy

Fani Tolkiena mają za sobą wyjątkowo burzliwy i emocjonalnie niespójny tydzień. Z jednej strony otrzymali sporo dobrych wiadomości. W sam raz na premierę serialu Amazon Prime Video na Zachodzie ukaże się nowa książka "Upadek Numenoru" poświęcona Drugiej Erze, zaś w Polsce Zysk i S-ka wypuści w analogicznym okresie "Naturę Śródziemia" i 1. tom "Historii Śródziemia".

Niestety, po drugiej stronie spektrum wciąż znajduje się "Władca Pierścieni: Pierścienie Władzy" z jego orkowymi kobietami. Tak, w produkcji Amazona pojawią się orkowie płci żeńskiej, co było kłopotliwym tematem nawet dla samego J.R.R. Tolkiena. Czego dowiemy się zresztą właśnie z "Historii Śródziemia", a dokładniej mówiąc z tomu "Morgoth's Ring". Zanim jednak trafi on do rodzimych czytelników Tolkiena, minie jeszcze trochę czasu. Cykl opracowany przez Christophera Tolkiena już po śmierci angielskiego pisarza liczy łącznie 12 książek, zaś jego syn potrzebował pierwotnie aż 13 lat na jego ukończenie.

Obie części "Księgi zaginionych opowieści" to jedyne fragmenty "Historii Śródziemia", które do tej pory ukazały się w oficjalnym tłumaczeniu na język polski. Dziś te pozycje są jednak wyjątkowo trudno dostępne i do ogłoszenia pełnego cyklu przez Zysk i S-ka ich cena z drugiej ręki znacząco przekraczała tę oryginalną. Pierwszy tom zawiera dziesięć opowieści składających się na wczesną wersję "Ainulindale. Muzyka Ainurów", "Valaquenta" i "Quenta Silmarillion", czyli najważniejszych rozdziałów "Silmarillionu".

Zawarta tam proza jest pisana bardziej archaicznym, ale też mniej sformalizowanym językiem niż ostateczna wersja wydarzeń z Pierwszej Ery. Nie brak też zasadniczych różnic względem "Silmarillionu", bo J.R.R. Tolkien dopiero formułował wiele idei, postaci, wątków i myśli. "Księga zaginionych opowieści" rozpoczyna się od kosmogonii, potem przechodzi do buntu Melko (później Melkora) i jego pojmania, a także późniejszej ucieczce. Kończy się zaś opuszczeniem Valinoru przez Nolodlich, ukryciem krainy Valarów i narodzinami ludzi.

Następna część "Księgi zaginionych opowieści" koncentruje się na późniejszych wydarzeniach z Pierwszej Ery Śródziemia. Znajdziemy tu wczesne wersje historii Berena i Luthien, Turina Turambara, znacznie poszerzony względem "Silmarillionu" opis upadku Gondolinu, a także rozdział poświęcony Nauglamirowi - naszyjnikowi krasnoludów. Tom kończy się dwoma ostatnimi opowieściami, z których pierwsza traktuje o Earendilu, a druga o Eriolu i Ælfwine.

Wydana w 1985 roku 3. część "Historii Śródziemia" zawiera poematy heroiczne, utwory poetyckie i pieśni dotyczące bohaterów Pierwszej Ery. Najdłuższe z nich dotyczą Turina oraz Berena i Luthien. Żadnego z tych utworów J.R.R. Tolkien nigdy jednak nie dokończył. W środku znajdziemy również krótki i (podobno) wyjątkowo humorystyczny komentarz autorstwa C.S. Lewisa - wieloletniego przyjaciela Tolkiena i autora "Opowieści z Narnii".

"Historia Śródziemia" nie jest (w większości) cyklem tekstów stricte fabularnych i w wielu miejscach stanowi chrapkę głównie dla miłośników historii literatury. Widać to wyraźnie po 4. tomie "The Shaping of Middle-Earth". Koncentruje się on głównie na pokazaniu ewolucji tekstów Tolkiena. Od najwcześniejszych zapisków kontynuujących "Księgę zaginionych opowieści", aż po pierwsze teksty zmierzające tematyką i formą w stronę "Sillmarilionu". Wewnątrz znajdziemy też m.in. najstarszą mapę Beleriandu, eseje poświęcone kosmologii, a także chronologiczny zapis Pierwszej Ery.

Kolejny tom stanowi niejako kontynuację poprzednika (za sprawą między innymi późniejszych wersji "Kronik Valinoru" i "Kronik Beleriandu", pierwszego draftu "Upadku Numenoru" czy prototypów "Ainulindale" i "Quenta Silmarillion"), ale zawiera też kilka unikatowych tekstów Tolkiena. Najważniejszym z nich jest "The Lost Road", czyli nigdy niedokończona historia o podróży w czasie łącząca legendarium Tolkiena z naszym XX wiekiem. Wydana w 1987 roku książka jest też istotna, ponieważ zawiera tzw. Drugie Proroctwo Mandosa, które Christopher Tolkien usunął z opublikowanej wersji "Silmarillionu" (ta decyzja do dzisiaj budzi kontrowersje w fandomie).

Kolejne cztery tomy "Historii Śródziemia" składają się jednocześnie na osobną publikację w postaci "Historii Władcy Pierścieni". To zapis trudnej artystycznej drogi, którą J.R.R. Tolkien przeszedł pisząc swoje monumentalne dzieło. Dzięki kolejnym tomom dowiecie się, jak "Władca Pierścieni" wyglądał w swojej pierwotnej wersji i jak przebiegał proces tworzenia najsłynniejszej powieści fantasy.

"The Return of the Shadow" koncentruje się na przedstawieniu hobbitów, ze szczególnym naciskiem na Bingo (później Frodo), który przejmuje Wielki Pierścień. W tej książce śledzimy podróż bohatera i jego towarzyszy aż do Morii. Następny tom pt. "The Treason of Isengard" opowiada o ucieczce z Morii, wizycie w Lorien, powrocie Gandalfa, spotkaniu z Drzewcem oraz wojnie wytoczonej Rohanowi przez Sarumana.

W " The War of the Ring" znajdziemy wczesne fragmenty poświęcone bitwie w Helmowym Jarze, zniszczeniu Isengardu, a także podróży Froda i Sama z Gollumem. W tym dziele znajdują się też kulisy prac nad bitwą na polach Pelennoru i pokonaniu korsarzy przez Aragorna. Czwarty tom "Historii Władcy Pierścieni" (i zarazem 9. tom "Historii Śródziemia") zawiera fragmenty poświęcone zniszczeniu Pierścienia i pokonaniu Saurona. Oprócz tego znajdziemy tam też porzuconą przez Tolkiena powieść "The Notion Club Papers" i wczesną wersję "The Drowning of Anadune" - tekstu poświęconego upadkowi Numenoru.

Książki "Morgoth's Ring" i "The War of the Jeweles" pochylają się ponownie nad tematem Pierwszej Ery i wojny o Silmarile. Głównie z punktu widzenia kosmogonii, wierzeń i ideologii. W 10. tomie Christopher Tolkien umieścił m.in. prace poświęcone rewizjom dokonanym przez jego ojca w "Silmarillionie", historię Amanu, eseje poświęcone legendom i prawom Eldarów, a także dotyczącą nieśmiertelności dyskusję między królem elfów Finrodem Felagundem i ludzką kobietą o imieniu Andreth. W "Morgoth's Ring" znajdują się również wspomniane przeze mnie wcześniej teksty poświęcone Morgothowi, Sauronowi i naturze orków.

W przedostatnim tomie "Historii Śródziemia" znajdziemy przede wszystkim drugą część szkiców "Silmarillionu" z 1951 roku. Oprócz tego dzieło zawiera też poszerzony zapis historii Beleriandu po pojawieniu się Elfów, dodatkowe teksty o Hurinie i jego dzieciach oraz pochodzeniu Entów i Wielkich Orłów. Do tego tomu powinni też zajrzeń fani lingwistyki i zakulisowych informacji, bo Christopher Tolkien przybliża tam szczegóły pracy nad fragmentami "Silmarillionu" dotyczącymi zniszczenia Doriath i śmierci Thingola.

"Historia Śródziemia" kończy się na wydanym w 1996 roku "The Peoples of Middle-earth". Znajdziemy tu kolejne nieopublikowane nigdzie indziej manuskrypty J.R.R. Tolkiena. Finałowy tom został podzielony na cztery części. Pierwsza dotyczy prac nad prologiem i dodatkami do "Władcy Pierścieni". Kolejna zawiera najpóźniejsze teksty i eseje pisarza, w tym te poświęcone relacjom między ludźmi i krasnoludami oraz czarodziejom. Trzecia część traktuje o językach elfów i wraca do motywu spotkania między elfem z Gondolinu a kobietą z Anglii. W ostatniej znajdziemy zaś dwa niedokończone teksty. "The New Shadow" to sequel "Władcy Pierścieni" toczący się około 100 lat po zakończeniu tej powieści, a "Tal-Elmar" prezentuje kolonizację Śródziemia przez Numenoryjczyków z punktu widzenia lokalnego tubylcy.

Disney+ zadebiutował w Polsce. Tutaj kupisz go najtaniej.

Publikacja zawiera linki afiliacyjne Grupy Spider's Web