Nie chcesz czarnych elfów, męskich wróżek i Szerloka biseksualisty? Nie martw się, to nie rasizm, to strach

Czarnoskórzy aktorzy i aktorki jeszcze do nie tak dawna pojawiali się w filmach głównie po to, aby zaraz ginąć, społeczność LGBT portretowana była w sposób groteskowy. Dzisiaj ci pierwsi są protagonistami horrorów pokroju „Uciekaj”, a ci drudzy mogą zostać kapitanami policji w „Brooklyn 9-9”. W końcu! – chciałoby się krzyknąć.

Od jakiegoś czasu kino i telewizja nadrabiają całe dekady niedoreprezentowania mniejszości etnicznych i seksualnych na wielkim i małym ekranie. W coraz większej liczbie produkcji ważne fabularnie role do odegrania mają Afroamerykanie, biseksualiści czy osoby niebinarne. Netflix chwali się promowaniem różnorodności w swoich produkcjach, a Hollywood chce być jak najbardziej przyjazne dla wszystkich możliwych grup społecznych.

Zmian w reprezentacji mniejszości w filmach i serialach nie należy odbierać jako rewolucji. Jest ona wynikiem zmian jakie zachodzą w społeczeństwie i samej branży filmowej. Ruchy społeczne działające na rzecz równouprawnienia kobiet (#MeToo), Afroamerykanów (#Black Lives Matter) czy osób nieheteronormatywnych zaznaczają swoją obecność w przestrzeni publicznej, zwracając naszą uwagę na wszelkie nierówności. Ma to swoje przełożenie na trendy panujące w X muzie. Jak twierdzi dr Małgorzata Bulaszewska kulturoznawczyni z Uniwersytetu SWPS, wystarczy spojrzeć na tegorocznych laureatów najbardziej pożądanych nagród w Hollywood:

Dla wielu widzów Oscary mogą nie być wyznacznikiem jakości filmów. Szczególnie po wprowadzeniu nowych standardów równościowych dotyczących reprezentacji na ekranie kobiet, mniejszości rasowych i osób LGBT. Po ogłoszeniu tych zasad w sieci rozpętała się burza, chociaż po prawie w rzeczywistości niewiele one zmieniły. Podniosły się głosy o upolitycznieniu Akademii, mówiło się o ideologizacji i przeklinało szeroko rozumianą polityczną poprawność.

Ale to nadal właśnie te nagrody wyznaczają trendy panujące w Hollywood. Dlatego należy spodziewać się, że będziemy mieć okazję oglądać jeszcze więcej przedstawicieli mniejszości na ekranie.

Zmiany zachodzące zarówno w społeczeństwie, jak i kulturze powinny nas uwrażliwiać. W kinie pojawia się coraz więcej bohaterów, którzy wcześniej nie mieli racji bytu. Twórcy nieraz decydują się na zmianę koloru skóry czy orientacji seksualnej postaci funkcjonujących w zbiorowej świadomości jako białe i heteroseksualne. Przykładem może być czarnoskóry król Artur w „Przeklętej”, czy niedawne doniesienia o chęci zrobienia z Sherlocka Holmesa biseksualisty. Za każdym razem spotyka się to ze sprzeciwem internautów o konserwatywnych poglądach, czego dowodzi chociażby dyskusja o czarnoskórych elfach, która rozgorzała po ogłoszeniu obsady „The Witcher: Blood Origin”. Według Bulaszewskiej nie możemy się temu dziwić:

Jest to bardzo prosty mechanizm, którego działanie przedstawiła ostatnio dr Shira Gabriel z University of Buffalo’s. Zgodnie z przeprowadzonymi przez nią badaniami mamy tendencję do zaprzyjaźniania się z oglądanymi na ekranie postaciami. Przez powtarzalność, którą cechuje się popkultura, tworzymy relacje z bohaterami niczym ze znajomymi w rzeczywistości. Nie jest to ułuda przyjaźni, tylko prawdziwa przyjaźń, którą Gabriel nazywa nietradycyjną strategią społeczną. Jeśli więc ktoś zechce zmienić kolor skóry czy orientację seksualną naszych przyjaciół, nie będzie to pasować do naszego postrzegania ich i spotka się z oporem. Będziemy się burzyć, bo nagle okażą się oni zupełnie innymi osobami.

Mechanizm ten i tworzone przez nas nakładki kulturowe mają zastosowanie zarówno w przypadku postaci fikcyjnych, jak i historycznych. Ostatnio mieliśmy do czynienia z wrzawą, kiedy okazało się, że Annę Boleyn zagra Jodie Turner-Smith. Królowa Anglii i Irlandii została wytrącona z narracji, w której jako biała kobieta funkcjonowała od zawsze. Internauci pisali komentarze przeklinające polityczną poprawność, zarzucając twórcom „odwrócony rasizm” i atak na zdrowy rozsądek. Jak twierdzi Bulaszewska:

Ludzi sprzeciwiających się zabiegom związanym ze zmianami koloru skóry czy orientacji seksualnej bohaterów nie należy od razu uznawać za rasistów. Nie u wszystkich oburzenie wynika z braku tolerancji. Oni po prostu bronią swojego postrzegania świata, bo zostają wyrzuceni z własnej strefy bezpieczeństwa. Trzeba również oddać im sprawiedliwość, ponieważ twórcy filmowi i serialowi co chwilę przesuwają granicę podobnych zmian w imię różnorodności ekranowej. Jak wiemy w nowej adaptacji „Kopciuszka” we wróżkę wcieli się czarnoskóry mężczyzna, który chce uczynić swoją rolę agenderową. To zabieg, który już spotkał się z ostrą krytyką, i niekoniecznie zostanie przez widzów zaakceptowany.

Nawet jeśli twórcy miewają skłonności do przesady, świat zmierza w stronę coraz większej otwartości i tolerancji. Nie jest to ideologizacja, jak jakiś czas temu twierdził poseł Kamil Bortniczuk ze strachem opowiadając o kategorii „filmy o lesbijkach” na Netfliksie. Kolejni reżyserzy i wytwórnie pokazują nam po prostu różnorodność świata. Udowadniają, że to do czego jesteśmy przyzwyczajeni, wcale nie musi dalej funkcjonować w ten sam sposób.

Świat się zmienia. Nie jeździmy już do Berlina trabantem, tylko mamy Mercedesy. Kontynuacja opisywanych tendencji jest nieunikniona. Jesteśmy świadkami podobnego zwrotu co w latach postkolonialnych. Wcześniej rządził eurocentryzm, a ludzie uważali, że to, co w Europie to „kultura wyższa” i za niższą należy uznać wszystko to co, na peryferiach. Dopiero w latach 80. zaczęto uważać te kultury za równorzędne. To samo dzieje się teraz w kinie i żadne narzekania, sprzeciw i krzyki o „złej politycznej poprawności” nie są w stanie tego powstrzymać. Bulaszewska uważa, że trend zmian koloru skóry i orientacji seksualnej bohaterów będzie postępował. Dążymy bowiem do modelu społeczeństwa jak najbardziej liberalnego i tolerancyjnego. I z tego względu młodsze pokolenia nie będą żyły w rzeczywistości, gdzie wróżka z „Kopciuszka” może być tylko i wyłącznie białą kobietą, a za coś naturalnego będą uznawać, że może też być czarnoskórym queerowym mężczyzną.