"Diuna" - co musisz wiedzieć o uniwersum Franka Herberta przed seansem?

"Diuna" to kultowa powieść science fiction Franka Herberta z 1965 r. Jej bohaterowie żyją w przyszłości, a ta jest, co ciekawe, w zasadzie wyzuta z komputerów, jakie znamy. Klasowe społeczeństwo stawia na mistykę i walczy o wpływy, przez co fabuła momentami przypomina bardziej "Grę o tron" niż "Gwiezdne wojny" (przy czym pamiętajmy, że obie te serie powstały później).

Świat przedstawiony w ekranizacji "Diuny" jest przy tym niezwykle rozbudowany jak w materiale źródłowym. Widzowie, którzy nie czytali powieści Herberta, mogą być tu z początku nieźle zagubieni, ale ponieważ sam jestem świeżo po lekturze książki i seansie filmu, postanowiłem nieco przybliżyć czytelnikom to wyjątkowe uniwersum (spokojnie, bez spoilerów).

W telegraficznym skrócie "Diuna" jest kroniką przejęcia władzy nad tytułową planetą przez ród Atrydów (to nasi bohaterowie), którzy na mocy dekretu Imperatora odbierają ją z rąk Harkonennów (to nasi antagoniści). Głowa rodziny, książę Leto Atryda, wraz z konkubiną Jessicą, synem Paulem i swoim dworem, udaje się na ten pustynny glob, by wydobywać tajemniczą przyprawę nazywaną malanżem…

Duna, planeta będąca głównym miejscem akcji, to pokryty piaskiem i wypalony słońcem świat, który jest pełen ogromnych robali nazywanych czerwiami pustyni (a także Szej-huludami lub Stworzycielami). Jej mieszkańcy rzadko kiedy nazywają jednak Diunę Diuną, bo formalnie to ciało niebieskie z systemu Kanopus nosi nazwę Arakkis. Jest też jedynym znanym ludziom źródłem przyprawy.

Dla tubylców przyprawa, nazywana melanżem to tylko (i aż) silny środek psychoaktywny, jednak nawigatorzy Gildii Kosmicznej, zatrudniani przez wielkie rody Imperium, potrzebują jej do podróży międzygwiezdnych. Czyni to tę substancję najbardziej pożądaną we wszechświecie, a Diunę najważniejszą planetą i łakomym kąskiem dla członków wszystkich rodów.

Przez dekady wydobyciem melanżu zajmowali się Harkonennowie, ale Imperator, który w "Diunie" wcale nie jest taki wszechpotężny, jak mogłoby się wydawać, zabrał im ten przywilej. Galaktyczny władca wyznaczył na nowego zarządcę Arakkis Atrydę, co było z jednej strony prawdziwą nobilitacją, a z drugiej - niedźwiedzią przysługą, bo narobiło nowemu gospodarzowi Diuny wrogów…

Harkonennowie i Atrydzi to intruzi, a rdzennymi mieszkańcami Diuny są Fremeni wzorowani na Arabach. To oni najlepiej znają Arakkis i nauczyli się żyć obok czerwi pustyni, czyli ogromnych robaków. Darzą przy tym Szej-huludy nabożną czcią (i nazywają je Stworzycielami). Ponieważ bestie wabią rytmiczne dźwięki, tubylcy nauczyli się stąpać tak, by ich nie wydawać. Ich chód przypomina taniec.

Czerwie to jednak nie koniec problemów na Diunie. Powierzchnia Arakkis jest cały czas palona słońcem, więc Fremeni muszą oszczędzać wszelkiej maści płyny. Dlatego stworzyli tzw. filtrfraki, czyli kostiumy zasilane ruchem posiadacza, które odzyskują z ciała wodę: jedyną walutę na Arakkis. Pozwalają też utrzymać płyn w ciągłej cyrkulacji - ich posiadacze tracą jedynie "naparstek wody dziennie".

Chociaż mamy tutaj do czynienia z powieścią i filmem science fiction, to nie są to drugie (czy tam pierwsze; zależy z której strony patrzeć) "Gwiezdne wojny". Bohaterowie nie korzystają z klasycznych komputerów, a ich technologie są takie… analogowe. Frankowi Herbertowi nie można przy tym odmówić wyobraźni, gdyż w jego uniwersum pojawia się cała gama naprawdę wymyślnych przedmiotów.

Z jednej strony mamy Fremenów z ich filtrfrakami i krysonożami (wykonanymi z zębów Szej-huludów), a z drugiej przybysze z gwiazd mają swoje tarcze osobiste (które kompletnie zmieniają sposób prowadzenia pojedynków) i rusznice laserowe (zamiast broni palnej). Do poruszania się po planecie służą ornitoptery (przypominające ważki), a zabójcy używają zdalnie sterowanych grot-gończaków…

Mentaci towarzyszą możnym ludziom, w tym Atrydom i Harkonennom. Co prawda nadchodzący film niezbyt się na nich skupia (i o ile mnie pamięć nie myli, ani razu nie pada nazywa przedstawicieli tej kasty), ale Frank Herbert na kartach "Diuny" wyjaśnił, że to takie ludzkie komputery. Ich umysły są zdolne do wykonywania mnóstwa obliczeń w krótkim czasie.

W uniwersum "Diuny" ludzie duży nacisk kładą na duchowość. Niektórzy mają nawet specjalne zdolności - potrafią naginać innych do swej woli lub nawet przewidywać przyszłość. W pangalaktycznym społeczeństwie powstało też coś na kształt kobiecego zakonu o nazwie Bene Gesserit. Jego członkinie od pokoleń wpływają na Imperium i zajmują się inżynierią wiary.

Bene Gesserit są powszechnie szanowne i budzą strach zarówno wśród członków ważnych rodów, jak i u Imperatora. Ich zakulisowe machinacje eugeniczne mają doprowadzić do powstania istoty, która będzie obdarzona niezwykłą potęgą. Mało kto jest przy tym w stanie im się sprzeciwić ze względu na Głos, czyli zdolność wydawania poleceń ludziom, którzy fizycznie nie są w stanie się im sprzeciwić.

"Diunę" można już oglądać na ekranach polskich kin, a obecnie prowadzone są wstępne prace nad jej serialowym spin-offem oraz kinową kontynuacją.